آزادی بیان در دولت علی علیه السلام

آزادی بیان در دولت علی علیه السلام

یکی از ویژگی های بارز حکومت علی علیه السلام پذیرفتن آزادی بیان و اعتقاد به قدرت تحلیل مردم است.ایشان در اصولی شرایط نقد را فراهم ساختند و حاکم جامعه را خادم مردم بر میشمردند.در عین حال حاکم را فردی میدانستند که بر مردم ولایت دارد.اما به عقیده ایشان ولایت و قدرت حاکم جامعه نباید مانع این شود که مردم نتوانند حرفشان را در مقابل حاکم با شجاعت بر زبان آورند.

حضرت علی نگاه خود کامانه حاکمان به مردم و نگاه مملوکانه مردم به حاکمان را نا شایست و آفت جامعه به شمار می آوردند.از این روست که ایشان به شدت با استبداد و خود رای بودن مبارزه میکردند و حتی کارگزارانی که در کار خود استبداد به خرج میدادند یا کارشان بستن دهان مخالفان بود را تقبیح و تنبیه میکردند.

حضرت علی علیه السلام در دوره حکومت خود نه تنها آزادى بیان را محدود نکرد، بلکه با صراحت، بر گسترش این آزادى تاکید ورزید و فرمود:  

 
" آن سان که با جباران سخن مى‌گویید با من سخن مگویید و از من پنهان مدارید آنچه را از مردم خشمگین به هنگام خشمشان پنهان مى‌دارند.

ایشان در نامه 53 می فرمایند : به یکی از فرمانداران خودش به اصطلاح نامه می نویسد و به ایشان سفارش می کنند که برای آن کسانی که حاجتمندند و از تو مطالباتی دارند برای آنها یک وقتی را در نظر یگیر که دیگر هیچ مشغله دیگری نداشته باشی . از این فرمایش حضرت علی علیه السلام این نکته را می توانیم استنباط کنیم که مردم یا در واقع همان رعیت در مقابل کسانی که مسوول جامعه اسلامی هستند و مسوولان حکومت هستند آزادانه و با کمال آزادی بتوانند مطالبات خودشان را و آن چیزهایی که حقشان است از دستگاههای اجرایی و حکومتی مطالبه بکنند .

در خطبه دیگر می فرمایند : با من بمانند آن کسانی که در مقابل پادشاهان سرکش صحبت می کنند و از آنها بیم و هراس دارند ، با من این گونه صحبت نکنید ، آزاد باشید و این حق شماست که مطالبات خودتان را از ما داشته باشید . گمان مبرید که اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید و این جا جمله معروفشان را می فرمایند که : کسی که گفتن حق یا گفتن عدل برای او سنگین بیاید مسلماً در مقام عمل، این بسیار سنگینی عمل به حق و عدل برایش زیادتر خواهد بود .

بنا به کتاب ابن اعثم کوفی امام علی علیه السلام میفرمایند انسان ها اصالتا آزاد آفریده شده اند وهیچ کس از صاحبان زر وزور،حق سلب این آزادی را از دیگران ندارد.ابن اعثم میگوید:روزی مردی مصری نزد علی علیه السلام آمد و با او بیعت کرد و سپس علی علیه السلام را تحدید کرد که اگر مانند عثمان رفتار کنی تو را میکشیم.آنگاه حضرت علی علیه السلام حرف آن مرد مصری را تایید کردند.بدون این که او را سرزنش کند.

اهمیت حضرت علی علیه السلام به رای جمعی بسیار عجیب است.ایشان از یاران خود دعوت میکردند تا حکومت ایشان را نقد کنند.بنا به منبع ابن ابی الحدید روزی مالک اشتر برای اعتراض نزد حضرت علی آمد و به ایشان اعتراض نمود که خاندان بنی عباس که اکنون در برخی مناسب هستند انسان های شایستهای نیستند.آنگاه حضرت علی علیه السلام به مالک فرمود:افرادی لایق تر از آنان معرفی کن تا جایگزین آنها کنم.

آنچه در نامه امام علی به مالک اشتر بیشتر مشاهده میشود توصیه اییشان به مالک برای مدارا با مردم و سرکوب نکردن آنها و مشاوره از کسانی است که او را نقد میکنند.

ایشان باب نقد و نظارت بر حکومت ها را عامل توفیق آنها در عرصه سیاست میدانند و این مسئله ای است که التزام عملی به آن ایشان را از سایر خلفای پیشین متمایز میساخت.مطالعه نامه علی ابن ابی طالب به مالک اشتر را میتوان یک امر واجب برای کارگاران امروز جامعه به حساب آورد.این نامه را میتوان منشور حکومت اسلامی دانست که باب مردم داری در اندیشه سیاسی علی علیه السلام در آن متبلور است. 

علی مستاجران

92/8/18