عصر طلایی نهضت تولید علم
اواخر صده اول هجری را میتوان آغاز دوران طلایی نهضت تولید علم دانست که نقطه طلایی آن دوران هارون الرشید عباسی است که رفاه عمومی و تولید علم و انتشار کتب به حد اعلای خود میرسد و نشر علم به خارج از مرزهای سرزمین اسلامی گسترش می یابد.
در این دوران که از قرن هشتم میلادی تا قرن چهاردهم ادامه داشت هنرمندان، صنعت گران، فیلسوفان، دانش پژوهان، شاعران، مهندسان، نویسندگان، شیمی دانان، پزشکان، بازرگانان و فیزیک دانان و دیگر دانشمندان جهان اسلام، نقش به سزایی در رشد، پیشرفت و تکامل دانش و فنونی از قبیل کشاورزی، هنر، اقتصاد، صنعت، حقوق، ادبیات، دریانوردی، فلسفه، شیمی، فیزیک، جامعه شناسی، پزشکی و غیره ایفا کردند.همه این دست آورد های عظیم در کنار گسترش سرزمین های اسلامی و حفظ و نزدیکی هرچه بیشتر متفکران و دانشمندان به معارف اسلامی و فرهنگ اسلام و بومی بودن همه این تجربیات خود به تنهایی توان جامعه اسلامی برای تداوم این جنبش فکری را بیش از پیش نمایان میساخت.
در این دوران به دنبال گسترش سرزمین های اسلامی در اروپا اندیشه هایی در تفکر اسلامی حضم میشد که پیش از این اندیشه کشیشان مسیحی را دنبال میکردند.
در زمینه علوم نظامی نیز لشکریان مسلمان که برخواسته از قوای خود باوری و نیروی مثبت جامعه بود،نقش بسیار گسترده ای در پیشبرد این جریان فکری منسجم ایفا می نمود.
دوران طلایی تمدن اسلامی را میتوان از زمان پیروزی ارتش مسلمانان در قرن هشتم و نهم میلادی بر مناطق افریقا و اسپانیا و آندلس دانست که منجر به برپایی امپراطوری بزرگ اسلام شد که نواحی مرکزی و شرقی اروپا را در برگرفت.پس از برپایی امپراطوری بزرگ مسلمانان در سرزمین اعراب و لبنان و افریقا و نواحی مرکزی و شرقی اروپا پایتخت این حاکمیت عظیم که یکی از ابرقدرتهای تاریخ بشریت است از شهر دمشق به شهر بغداد منتقل شد.طولی نکشید که پیشرفتهای علمی و صنعتی شهر دمشق به بغداد نیز رسید.
ساخت دانشگاه های بزرگ و تدریس علوم عامل پیشرفت و ترقی مسلمانان شد که در سایه خلفای عباسی در این سرزمین بزرگ و پهناور آغار به کار کرده بود.ساخت بناها و مدارس و دانشگاه ها در مصر و اروپای مسلمان از دیگر خدمات و دست آوردهای این پیروزی ارزشمند به شمار میرفت.در عصر طلایی جهان اسلام علوم و فنونی نظیر طب،تعلم،تاریخ،جغرافیا،منطق ،فلسفه،کلام،صنعت،نظامی،رفاه اجتماعی و غیره در این قلمرو گسترش یافت و این ناحیه قطب دانش و فناوری در جهان شناخته شد.
در آن دوران بود که بغداد قطب علمی جهان اسلام شناخته شد و به دنبال تاسیس رصد خانه و کتاب خانه ها و دانشگاه ها و بیمارستان ها مهاجرت اندیشمندان یونانی که تمدن فراموش شده خود را در قطب علمی جهان اسلام جست و جو میکردند شدت بخشید و به همین منظور اندیشه های افلاطون و شاگردانش توانست در خدمت اندیشه اسلامی قرار گیرد و بنای فلسفه اسلامی را پی ریزی کند و در سالهای بعد بنای کار فلاسفه ای چون ملاصدرا قرار گیرد.دانشمند شیعه مذهبی که توانست بعنوان احیاگر فلسفه اسلامی مطرح شود و فلسفه اسلامی را تحت عنوان فلسفه ملاصدرا در چند اصل طبقه بندی نماید.
در این دوران در عرصه علوم طبیعی نیز جابر ابن حیان شاگرد برجسته امام صادق توانست حرف اول را در دنیای طبابت و علوم طبیعی و زیست جانوری بر کرسی بنشاند و شهرت جهانی او از هند و خراسان گرفته تا اسپانیا و مصر و شمال افریقا همه را به وجد آورد.
انبوه کتب تالیف شده در جهان اسلام مدیون حمایت بی دریق خلافت عباسی از دانشمندان و پژوهشگران مسلمان بوده است.خلفای قرون اول عباسی غالبا فرزانه و اهل دانش بودند از این رو با دانشمندان معاصر خود مباحثه و مناظراتی داشته اند.اما مسائل حکومتی و مشکلات حاکمیتی و امنیتی در سراسر قلمرو اسلامی مانع از پیوستن برخی از آنان به مجمع دانشمندان مسلمان شد.آنها غالبا مردانی متدین و اهل فضل بودن و پایبندی به فقه و احکام اسلام را میتوان مهمترین عامل حمایت آنها از علم و فناوری دانست.
سهیم الحسنی پروفسور و مهندس مکانیک اماراتی دانشگاه منچستر در خصوص کتب تالیف شده در این دوران میگوید:تعداد پنجاه هزار نسخه خطی به جا مانده مورد در نوبت بازبینی قرار گرفتهاند و هنوز پنج میلیون اند.این در حالی است که این کتب تنها بازمانده ای از انبوه کتب علمی است که توسط مسیحیان به یکجا به آتش کشیده شد