عوامل تمایل روسیه به بازگشایی روابط با ایران
سفر وزیر دفاع روسیه به ایران پس از ۱۵ سال و تأکید وزیر دفاع ایران و شویگر بر عزم دو کشور برای برقراری ارتباط در سطح منطقه ای و دوجانبه خبر از آغازی دیگر بر دوره نوین روابط این دوکشور داده .به نظر میرسد در آینده نزدیک پوتین به ایران سفر خواهد کرد تا اولین برگ این دوره تاریخی رقم بخورد. در این بین، هرچند موضوع سامانه های اس ۳۰۰ برجسته شده، اما این سفر و قراداد امضاء شده را باید در چهارچوبی وسیع تری متاثر از شکل گیری دیدگاهی کلان در ایران و روسیه مبنی بر تقویت همکاری های امنیتی و نظامی برای تأمین منافع دوجانبه و تاکید بر ضرورت مقابله با تهدیدات مشترک دیده شود. بی شک، عوامل زیادی هستند که اجرایی شدن این قرارداد را با تردید مواجه می کنند، اما انگیزه هایی نیز هستند که تهران و مسکو را به همکاری بیشتر نظامی سوق می دهند.
از جمله محرکه های توسعه روابط ایران و روسیه در ابعاد نظامی باید به تداوم اختلافات دو کشور با غرب اشاره کرد، که به نظر نمی رسد، در کوتاه مدت قابل بهبود باشند. این موضوع در کنار احتمال به قدرت رسیدن جمهوری خواهان در انتخابات آتی ریاست جمهوری امریکا، مقامات تهران و مسکو را به تحکیم مواضع و یافتن دوستان جدید و ابزارهایی برای تقویت توان استقامت در مقابل غرب واداشته است. در این بین، هرچند ایران و روسیه روابط راهبردی ندارند و در میان مدت نیز نخواهند داشت، اما این جریان همگرایی با وجود رویکرد مخاصمانه غرب نسبت به دو کشور، تلاش کرده و می کنند تا از ظرفیت های هم برای کاهش فشارها استفاده نمایند.
در همین رابطه و در واکنش به اصرار غرب بر پیشروی جغرافیایی به شرق در قالب سپر دفاع ضدموشکی، گسترش ناتو، راهبرد هرج و مرج در خاورمیانه و راهبرد اقدام غیرمستقیم در اوکراین، مقامات تهران و مسکو هم زمان دستور تقویت توان نظامی را صادر کرده و تحکیم روابط نظامی را تاکتیکی موثر در مقابل این تهدیدات دانسته اند. روسیه بعد از تحولات لیبی، سوریه و سپس اوکراین به عمیق بودن اختلافات و ضررات وابسته کردن خود با غرب پی برده و بر همین اساس، تقویت روابط با شرق و جنوب از جمله ایران را در نظر داشته است. تهران نیز، با توجه به فشار جمهوری خواهان برای تحریم بیشتر ایران که از آن به پایان دیپلماسی تعبیر شده، همه سناریوها از جمله باز شدن دوباره پرونده جنگ و خصومت را در نظر دارد. طبیعتاً، دریافت سامانه های دفاعی پیشرفته از روسیه، در سخت تر شدن تصمیم اقدام نظامی تاثیر گذار خواهد بود و از طرفی دست ایران را برای فشار بر غرب بازتر خواهد کرد و قادر است از توان نرمشی خود بکاهد.
حفظ ثبات و امنیت منطقه ای منفعت مشترک ایران و روسیه است و هر دو کشور در خصوص به مخاطره افتادن آن در مختصاتی از افغانستان، تا آسیای مرکزی، حوزه خزر، قفقاز، خاورمیانه خصوصاً در عراق و سوریه و در موضوعاتی چون سپر دفاع ضدموشکی، گسترش ناتو به شرق و تروریسم ابراز نگرانی کرده اند. هرچند همکاری نظامی ایران و روسیه، ظرفیت پاسخ گویی به تمام این تهدیدات را ندارد، اما می تواند در تخفیف تهدیدات موثر باشد. در همین رابطه، شناخت بهتر استراتژیک ایران از تحولات عراق، سوریه و تحرکات داعش از یک سو و توانمندی های اطلاعاتی و تسلیحاتی روسیه از سوی دیگر، می تواند ترکیبی مناسب برای مهار تهدیدات روز افزون از این مناطق باشد. هرچند، دو کشور در این زمینه ها همکاری های نامنظمی داشته اند، اما قرارداد نظامی اخیر می تواند بستری برای نظم بخشیدن به این همکاری ها باشد
نگرانی روسیه از احتمال امضاء توافقنامه جامع هسته ای میان ایران و غرب و به دنبال آن، از دست رفتن نفوذ سیاسی و امتیاز های سیاسی ناشی از دشمنی ایران با غرب مسئله ی پوشیده ای نیست. همین مسئله، یکی از دلایل اقبال اخیر روسیه به تقویت همکاری با ایران از جمله در ابعاد نظامی برای کاهش خسارت ها است، چرا که یکی از محاسن هر قراداد نظامی ایجاد نفوذ سیاسی و منطقه ای است.
بر همین اساس قائدتا روس ها باید بیش از ابعاد فنی، بعد منطقه ای سفر آقای شویگو به تهران را امری پراهمیت بدانند. با توجه به رویکرد تهاجمی منطقه ای غرب علیه روسیه، تقویت روابط آن با کشورهای هم اندیش در تأخیر و مانع تراشی در پیشروی غرب ضروری است. از سو دیگر، با عنایت به اینکه یکی از مفاد قراداد اخیر، تسهیل حرکت کشتی های نظامی طرفین در بندرهای یکدیگر است..
از طرفی به نظر میرسد افزایش فروش تسلیحاتی برای تقویت صنایع نظامی در شرایط افت قیمت جهانی نفت یکی از مهم ترین اهداف قرارداد نظامی اخیر روسیه با تهران باشد که در قراردادهای مشابه با مصر، هند و کشورهای امریکای لاتین نیز مد نظر بوده است.
با توجه به همه مطالب ذکر شده به نظر میرسد روابط ایران و روسیه در حال بهبود است اما این بهبود روابط در عین حال هوشمندی دولتمردان و رهبران ایران را میطلبد.از این نکته هم نباید فارق شد که روابط با روسیه و تسحیل در روند تجارت اصلحه های سبک و سنگین و محمات نظامی میتواند به ایران کمک کند تا بار دیگر گزینه نرمش را از روی میز بردارد و رویکرد تخاصمی نسبت به غرب را در دستور کار قرار داده و فعالیت های اتمی ایران از سر گرفته شود از طرفی نیز انعقاد توافق هسته ای و روابط ایران با کشورهای اروپایی فرصت رابطه با روسیه را از دست خواهد داد و ممکن است روسیه از روابط نظامی با ایران صرف نظر کند.