موریس بوکایل می گوید : بررسی کامل عینی و بی طرفانه ی قرآن در پرتو دانش مدرن، ما را به درک توافق بین این دو یعنی علم و قرآن رهنمون می سازد و نیز این حقیقت را روشن می سازد که در زمان محمد، نه او و نه هیچ انسان دیگری نمی توانسته است چنین مطالب شگفت انگیزی را که با علم امروز مطابقت می کند، به رشته ی تحریر در آورد.
از ابتدای قرن سوم هجری شور و اشتیاق جوانان برای علم آموزی و تولید علم رو به ضعف می شتابد.بد اخلاقی ها در مناظرات علمی تداوم می یابد و سر انجام دار الحکمه بغداد که پیش از این کانون مباحثات علمی برجسته ترین علمای زمان بود شهرت خود را از دست میدهد و علمای بغداد ترجیه میدهند به جای آن که علم را از کانون بغداد به سایر نقاط منتشر کنند هرکدام برای خود یک کانون علمی تاسیس کنند.
از این رو بسیاری از علمای بغداد به شهر و دیار خود باز میگردند و تا حدودی از رقابت علمی و شور و اشتیاق برای کسب علم کاسته میشود.در این بین دانشمندان و حکیمان و مخترعان بزرگی پا به عرصه گذاشتند. نظیر فارابی،ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، این هیثم،خوارزمی، خیام، بنوموسی، فرغانی، محمدبن زکریای رازی، بوزجانی، اهوازی، ماهانی، بتانی، مسعودی، طبری، خازنی، صوفی، مجریطی، شیخ شهاب الدین سهروردی، خواجه نصیرالدین طوسی، قطب الدین شیرازی، کمال الدین فارسی، شیخ بهایی و … در این عصر فلسفه به اوج خود رسید و کلام پیشرفت شایانی کرد.این روند تا هفت قرن بعد ادامه یافت.در حالی که روز به روز به افول خود نزدیک تر میشد.پزشکی با یک جهش عظیم مواجه شد و علم شیمی که قبلا به صورت کیمیاگری بود به صورت علمی و تجربی مطرح گردید ، شاخه هایی از علم فیزیک نیز در این دوره پدید آمد.
ابوریحان بیرونی چگالی اجسام مختلف را تعیین نمود، قطر کره زمین را محاسبه کرد، خوارزمی علم جبر را بنیان گذاری نمود و ریاضیات و هندسه پیشرفت عظیمی کرده و به علومی کاملا پیشترفته تبدیل شدند و علم مثلثات به صورت کاملا علمی و استدلالی توسط مسلمین کشف شد.معادلات درجه دوم با روش کاملا علمی حل شدند و الگوریتم که امروزه مبنای برنامه ریزی کامپیوتر را تشکیل میدهد توسط خوارزمی ابداع شد.
در این دوره حسن ابن هیثم قوانین شکست نور و قوانین عدسی ها را کشف کرد، وسایل جراحی پیشرفته ای اختراع شدند به طوری که مسلمین در این دوره عمل چشم انجام میدادند،بیمارستان نیز در این دوره اختراع شد و علم طب به تخصص های مختلف تقسیم شد. در این دوره بیماران روانی نیز به طریقه ی علمی معالجه میشدند.
در این دوره ابوریحان بیرونی برای اولین بار از حرکت زمین سخن گفت و خواجه نصیرالدین طوسی هیات بطلمیوسی را مورد نقد جدی قرار داده آن را زیر سوال برد و با روشهای دقیق علمی در رصدخانه مراغه شروع به رصد ستارگان کرد که بعدها همین آمار رصدی به دست کپرنیک و گالیله افتاد و آنها توانستند بر اساس همین آمار رصدی هیات جدید را جایگزین هدت بطلمیوسی کنند. همچنین گالیله بر اساس کشفیات حسن ابن هیثم در مورد نور و عدسیها توانست تلسکوپ را اختراع کند. در این دوره چندین ماده شیمیایی مهم مثل الکل که توسط رازی کشف شد و اسیدها و از جمله اسیدسولفوریک کشف شدند. هزاران کشف و اختراع دیگر نیز در این دوره اتفاق افتاده است که مجال شمارش آنها نیست. لذا این دوره را میتوان آغاز عصر جدید علم و مقدمه رنسانس علمی مغرب زمین دانست.
دقیقا در همین زمانها کپرنیک با استفاده از کتب مسلمین هیات خورشید مرکزی را پیشنهاد کرد و گالیله با استفاده از آثار ابن هیثم تلسکوپ را اختراع کرد و رنسانس علمی در اروپا شروع شد.
معقول ترین دلایل نابودی نظام رنسانس اسلامی بی لیاقتی برخی دانشمندان و عدم توجه حاکمان جدید در اواخر خلافت عباسیان است.همچنین عدم اتحاد برخی احزاب مسلمان در جریان جنگهای صلیبی و حمله ی مغول به قلمرو اسلام را نیز میتوان به شمار دلایل انحطاط تولید علم در جهان اسلام افزود.
دکتر هونکه نیز می نویسد:«تمدن اسلامی که به وسیلة مسلمانان آغاز شد نه تنها میراث “یونان” را از انهدام و فراموشی نجات داد و آنان را اسلوب و نظم بخشید و به اروپا داد بلکه آنان پایه گذار علوم به مفهوم امروزی آن هستند. تمدن اسلامی تعداد زیادی کشفیات گران بها و اختراعاتی در همة بخش های علوم به مغرب زمین هدیه داد ولی شاید گران بها ترین آنها اسلوب تحقیقات “علم طبیعی” است که منجر به شناخت قوانین طبیعت و تفوق و کنترل آنها گردید. اما با این وجود اشرافی گری حکومت های خود کامه، دور شدن از معیارهای اصیل اسلامی،تحجر گری و محدودیت های سیاسی و اجتماعی، دنیاپرستی و انحطاط اخلاقی، انحراف از اسلام راستین و نیز حملات مغول و جنگ های صلیبی آسیب هایی بود که تولید علم در تمدن اسلامی را تهدید نمود
پس از اتمام جنگهای صلیبی صلیبیان علوم ایرانی را در شمال اروپا منتشر ساختند. علوم جدیدی را که صلیبیان با خود از شرق به اروپا بردند همه چیزرا از دریانوردی و فیزیک نور گرفته تا حسابداری و معماری، دستخوش تغییر ساخت. برای مثال، روش شمارش از ۰ تا ۹ یا دستگاه دهدهی که مسلمانان آن را از هندیان فرا گرفته بودند و یا در برخی کتب تاریخی کشف قوانین حرکت کروی بودن زمین و اختراع عدسی را به مسلمانان نسبت داده و معتقدند که این اختراعات و اکتشافات یا بعدا ترجمه و به نام اروپاییان ثبت شده یا ندانسته برای بار دوم این دستاوردها را کشف و اختراع کردند .مثلا اختراع عدسی و تلسکوپ در بین مسلمانان مربوط به حدود قرن دهم و یازدهم میلادی توسط دانشمند مسلمان ابن هیثم است ولی در مجامع جهانی این اقدام به گالیله نسبت داده شده است.
. لازم به ذکر است که در جنگ صلیبی بسیاری از کتب مسلمانان سوزانده شد ولی در جنگ صلیبی دوم به دستور کلیسا و یا پادشاه کتب باقی مانده جمع آوری و به اروپا اورده شد. در نتیجه علوم ایرانی اسلامی به اروپا راه یافت و به طور وسیعی مورد استفاده قرار گرفت. الکامل فرزند ارشد صلاح الدین نیز پس از فهمیدن علاقه فردریک دوم به دانش مسلمانان، گروهی از ریاضیدانان و منجمان مسلمان را روانهٔ کاخ فردریک کرد که این کار خشم پاپ را بر انگیخت با آن که فردریک دوم از این واقعه شادمان بود.