نگاهی به چگونگی حل مذاکرات پیامون آب سنگین اراک

نگاهی به چگونگی حل مذاکرات پیامون آب سنگین اراک

یکی از پر بحث ترین مسایل میان ایران و شش کشور را بدون درنگ باید مسئله آب سنگین اراک دانست.این بخش از برنامه هسته ای ایران که به قول لوران فاویوس اساسی ترین نگرانی 5+1 است که بیش از نظنز و فوردو برای طرف مقابل ایجاد نگرانی مینمود.امریکایی ها و فرانسوی ها به شدت اصرار مینمودند که آب سنگین اراک باید تعطیل گردد.از این رو بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که یا توافقی حاصل نمیشود و یا اگر هم بشود دیگر خبری از آب سنگین نخواهد بود.تهران از سالهای قبل خواسته واشنگتن را مغایر امنیت ملی ایران برمیشمرد و همواره از بحث پیرامون آن تمکین میکرد.طبق استاندارد جهانی کشوری با تولید 10کیلوگرم پلوتونیوم سالانه قادر خواهد بود حداقل یک بمب اتم تولید نماید.
بنا به گزارشات آژانس ایران تاکنون نقض عهدی در خصوص برنامه اتمی خود مرتکب نشده است.امریکایی ها نیز از فتوای رهبر ایران مبنی بر تحریم بمب اتم بی اطلاع نبودند.اما به گفته یک سناتور ارشد امریکایی ایالات متحده نمیتواند نسبت به موضع رهبر بعدی ایران در آینده در خصوص بمب اتم اطمینان حاصل نماید.این عاملی بود که امریکایی ها را بیش از پیش به توقف آب سنگین اراک ترغیب مینمود گرچه از سالهای بحرانی شدن پرونده هسته ای ایران تا امروز و پس از توافق وین تسلیحات اتمی در دکترین دفاعی ایران جایی نداشته است. 
اما سوال این جاست که ایران برای کاهش نگرانی غرب مبنی بر تولید پولوتونیوم در اراک چه اقداماتی صورت داده است؟
ارنست مونیز با همکاری دکتر صالحی به صحبت پیرامون آب سنگین پرداخت و طرح بازطراحی اراک را ارائه نمود.طرح مونیز به تهران آورده شد اما مورد تایید تهران قرار نگرفت.تهران مدعی شد اساس این طرح به معنای چرخش ایران از آب سنگین به آب سبک است.
گرچه طرح وزیر انرژی امریکا توسط تهران رد شد اما این خود زمینه تعامل ایران و شش کشور در خصوص این مسئله حساس را بوجود آورد.هرچند پس از رد طرح مونیز توسط تهران،موسکو و پکن نیز طرح های فنی خود را به جهت کاهش نگرانی ها ارائه نمودند اما غرب همچنان در تلاش بود تا خود را فرشته نجات این بن بست معرفی کند و چندان دل خوشی نسبت به چینی ها و روس ها نداشت.
گرچه امریکا در ابتدا تلاش نمود تا در قالب طرحی فنی،بصورت غیر علنی آب سنگین اراک را به آب سبک تبدیل نماید اما پس از آن پا را فراتر نهاد و پیشنهاد ساخت راکتور آب سبک در اراک را ارائه نمود که بی درنگ توسط تهران رد شد.
شاید ختم این بحران برایتان سوال شده باشد.من نیز از ابتدای اعلام توافق وین بیش از هر چیز مشتاق آن بودم که بدانم مسئله اراک چگونه حل شده است.حل این بحران را نمیتوان یک ضرر فنی ارزیابی نمود.اما بالاخره قرار است اقداماتی بر راکتور اراک صورت بگیرد که ممکن است درصورت بازگشت شرایط به قبل،جبران خصارات ناشی به قلب راکتور برای ایران گران تمام شود.
کارشناسان فنی ایرانی طرحی را به واشنگتن پیشنهاد دادند که بنا به آن تغییراتی باید در قلب راکتور ایجاد میشد تا پولوتونیوم به میزان کمتری تولید شود تا موجب تغییر کاربری آب سنگین اراک نگردد.واکنش امریکایی ها نیز در خصوص این طرح بسیار جالب است.ارنست مونیز مدعی است که طرح در قالب طبیعی و استاندارد قابل قبول است اما ایران اگر اراده کند میتواند پلوتونیوم بیشتری را با این راکتور دستکاری شده تولید نماید که منجر به ساخت بمب اتم گردد.
اکنون نکته جالب اینجاست که بدانیم اوباما برای راکتور آب سنگین اراک خط قرمزی معین کرده است.اوباما گفته که ایران نباید به هیچ وجه آب سنگین داشته باشد.گرچه مذاکره کنندگان امریکایی بر این خطوط قرمز تعیین شده پا فشاری نمودند و حتی طرح های خود در این خصوص را نیز بر اساس همین مبنا به گونه ای طراحی کردند که اراک تغییر ماهیت بدهد اما در نهایت تسلیم طرح ایران شدند و پذیرفتند که طرح فنی ایران مبنی بر دانش روز است و هیچ بهانه ای برای رد کردن آن نمیتوان آورد.
خارج کردن هسته مرکزی راکتور و پرکردن منفذ خالی آن با بتن امری است که از نظر فنی قابل تحلیل بوده است.گرچه در مقاطعی برش دادن یا انتقال آن به خارج نیز مورد بحث بوده است که مورد تایید واقع نشده است.در نهایت پذیرش ماهیت آب سنگین اراک توسط امریکا به رسمیت شناخته شد به گونه ای که مانع تولید پولوتونیوم مود نیاز به جهت ساخت بمب اتم گردد.ضمن آن باید بندی از برجام در این خصوص را ذکر نماییم.در برنامه جامع مشترک ایران و 5+1 آمده است:
" ایران به بازطراحی و بازساخت یک راکتور تحقیقاتی اب سنگین مدرنیزه شده در اراک بر اساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب همکاری بین المللی مبادرت خواهد کرد."