خلاصه کتاب جریان شناسی سیاسی

خلاصه کتاب جریان شناسی سیاسی

کتاب جریان شناسی سیاسی ایران،جامع ترین کتابی است که جریان های سیاسی و فکری پیش از انقلاب را تا امروز مورد برسی قرار میدهد و در این راستا از مفاهیمی استفاده کرده است که در گوشه و کنار تاریخ یافت شده است.بنابر این لازم است به جهت درک کامل کتاب،متن اصلی کتاب مطالعه شود لکن بد نیست مطالب مطرح شده بعنوان خلاصه نیز بعنوان پیش زمینه در ذهن خواننده تثبیت گردد.

1-جریان سیاسی یعنی جریانی پویا که به مدد ایدئولوژی خود توانسته است در میان مردم پایگاه اجتماعی پیدا کند و در میان نخبگان نیز جایگاهی یابد.

2-ما دو نوع جریان سیاسی در کشور داشته ایم.یک جریان مستقل که از متن مردم بوده است مثل جریان موتلفه اسلامی یا کلیه جریان های اسلام گرا و برخی جریان های ملی گرا.دسته دوم نیز جریان های وابسته بوده اند که خود به وابسته داخلی و وابسته به اجنبی تقسیم میشوند.نوع اول مثل جریان سلطنت طلب یا ملی گرایان سلطنت طلب و جریان دوم مثل جریان چپ مارکسیست.

3-چهار معیار برای تفکیک جریان های سیاسی از یکدیگر وجود دارد که عبارت اند از:شکاف های اجتماعی،استقلال و وابستگی،ایمان،حق یا باطل بودن

4-جریان های سیاسی مبارز از 1320 تا 1375 عبارت اند از:اسلام گرا،ملی گرا،چپ مارکسیست،التقاطی که همه اینها در مقابل جریان سلطنت طلب قرار داشتند.

5-جریان اسلام گرا خود چندین گروه بودند.برخی مخالف حضور روحانیت در سیاست بودند.برخی حضور روحانیت در سیاست را امری واجب میدانستند.برخی میانه رو بودند و با مبارزه قهر آمیز و تظاهرات و...مخالف بودند.جریاناتی نیز بودند که مشی چریکی داشتند و همچون روحانیون روشن فکر بعدها به شاکله اسلام سیاسی امام خمینی پیوستند.گروه هایی هم در زندان شکل میگرفت که نمونه بارز آن گروه منصورون و امت واحده بهزاد نبوی است.در ابتدا نزدیک به 70 درصد این جمعیت ها مشی مسلحانه داشتند اما با همصدایی با رهبری امام و پیوستن به موتلفه اسلامی سلاح خود را کنار گذاشتند یا استفاده از آن را کم کردند.البته جریانی هم وجود داشت که به اصطلاح روحانیت درباری بودند و به کل مخالف اسلام سیاسی بودند مثل آیت الله شریعت مداری.

6-نقطه اوج جریان ملی گرایی در دوران دکتر مصدق بود و با قوت گرفتن انقلاب این گروه به صحنه بازگشت و مشی پیش از اسلام را دنبال میکرد.این گروه پس از انقلاب به دلیل موضع گیری علیه لایحه قصاص توسط امام خمینی مرتد اعلام شد و فروپاشید.

7-جریان چپ مارکسیستی از نوع جریان های وابسته بود و دو دسته را شامل میشد.حزب توده و چریک های فدایی خلق.حزب توده مشی شوروی را دنبال میکرد و در دادن امتیاز نفت شمال به شوروی تاثیر بسزایی داشت.این گروه مخالف سرسخت ملی گراها و اسلامگراها بودند.پس از انقلاب این حزب منحل شد.چریک های فدایی خلق نیز رویکردی مارکسیستی داشتند و از پیوستن چند جریان که خود آنها از حزب توده خارج شده بودند شکل گرفته بود.رهبران آن پس از انقلاب توبه نامه نوشتند و آزاد شدند اما همچنان در کردستان و ترکمن صحرا اقدام به فتنه انگیزی کردند و سرانجام محاکمه شدند.

8-جریان های التقالی اصلاح طلب دو گروه بودند.یکی نهضت آزادی بود که پیش از انقلاب در ایران تشکیلاتی نداشت و توانست به امام در نجف و پاریس نزدیک شود.رویکرد این حزب بر مبنای لیبرالیسم اسلامی بود.آنها به نوعی دین را لیبرال گونه تعبیر میکردند.البته اصل این جریان از پیوستن طیفی از ملیگرا ها و اسلام گراها به یکدیگر بوجود آمد و از آنجا که حامی مصدق بودند پس از 28 مرداد به مرور تشکیلاتی در خارج پیدا کردند.پس از انقلاب و پس از برکناری بنی صدر بسیاری از اعضای آن به جمهوری اسلامی پیوستند و بعدها در میان احزاب دوم خردادی قرار گرفتند و تاثیر تفکر اسلام لیبرال آنها امروز در میان اصلاح طلبان مشهود است.جنبش مسلمانان مبارز نیز بخشی از نهضت آزادی است که به دلیل سیاست های تندرو وار این گروه و عزم اعضای آن در ضربه زدن به سنتهای اسلامی موجب شد نهضت آزادی این گروه را انشعابی نامشروع از خود بداند.

9-نوعی دیگر از جریان های التقاطی،رادیکال ها هستند.یکی از مشهورترین جریان های التقاطی رادیکال سازمان مجاهدین خلق است.این سازمان اقدام به آموزش کتب مارکسیستی به اعضای خود مینمود و جوانان را از اسلام به مارکسیست جذب میکرد بدون این که این مسئله را علنا بیان سازد.اما علنی شدن رویکرد رهبران سازمان مجاهدین و اعلام ابطال اسلام،بسیاری از اعضای آن به اسلام گراها و ملی گراها پیوستند و این سازمان را رها کردند و بسیاری نیز در سازمان ماندند و مارکسیست شدند.این سازمان پس از انقلاب با اسلام گراها وارد یک جنگ قدرت شد و به دلیل قدرت نظامی خود آسیب های فراوانی را متحمل کشور ساخت و سرانجام از کشور بیرون رانده شد.البته گروهک فرقان را نیز میتوان یکی از این جریان های التقاطی افراطی دانست.

10-اصولگرایی یا جریان راست که در گذشته به آن راست سنتی یا محافظه کار هم میگفتند از جریان های اسلام گراست و اصلاح طلبی جزوی از آن است.

11-ولایت فقیه امری تشخیصی است نه انتخابی.اساس عقیده اصولگرایان این است که گرایش روحانیت به حزب گرایی باید متوقف شود و روحانیت نباید خود را در بند حزب و حزب بازی های سیاسی و این گونه رقابت ها کند.جریان اصول گرایی به سیاست داخلی بیشتر وزن میدهد و با هرگونه رابطه با امریکا که دشمن درجه یک اسلام است را حرام میداند.مشارکت سیاسی مردم را مشروط به قانون اساسی میدانند.این گروه میگوید عدالت اجتماعی مقدم بر توسعه است و بازار باید باز باشد و سهم دولت در اقتصاد به طور قابل ملاحضه ای کاهش یابد که اینگونه دخالت ها سم مهلکی برای دولت و هم اقتصاد است.به عبارتی سهم بخش خصوصی در اقتصاد کشور باید افزایش یابد.جریان اصولگرا به مبارزه با تهاجم فرهنگی و ناتو فرهنگی بسیار توجه دارد.

12-پس از پیروزی اصلاح طلبان،اصولگرایان از طرف رهبران اصلاح طلب،اقتدار گرا و محافظه کار خطاب شدند و به این ترتیب اقتدار این حزب سیاسی از رونق افتاد.با ریاست علی لاریجانی بر صدا و سیما و اختلافات میان اصلاح طلبان و علی لاریجانی جریان اصولگرا احیا شد و در سالهای بعد بسیاری از اعضای آن با عنوان عضو مستقل یا اعتدال گرا در همان قالب فکری اصولگرایی به صحنه سیاست بازگشتند.

13-جریان راست سنتی و جریان اصولگرایی از نظر روش و زمان با هم متفاوت اند.اصولگرایان قشر جدیدی از راست گرایان هستند که با شیوه هایی نو تر از میان نسل دوم و سوم انقلاب تاسیس شدند که انزوای جریان راست سنتی  موجب شد رهبران این حزب در سازماندهی اصولگرایان نقش بسزایی داشته باشند.درواقع نسل اول انقلاب همان راست سنتی ها بودند و نسل های بعد، اصولگریان را تشکیل دادند و ابتدا توانستند در انتخابات شوراهای شهر و روستا به پیروزی برسند،سپس مجلس هفتم را در دست گرفتند و سرانجام با پیروز شدن در انتخابات نهم ریاست جمهوری کل حاکمیت را از آن خود ساختند.

14-از دیدگاه علی دارابی نویسنده کتاب،اصولگرایی نه چپ است و نه راست،نه بنیادگرا،نه محافظه کار،نه رادیکال.بلکه چند شعار دارد:اسلام،قانون اساسی،اعتدال،عدالت،مردم سالاری

15-جزب جمهوری اسلامی مبدا اصولگرایی است که مغذ متفکر آن آیت الله شهید بهشتی است.حزب جمهوری نقش قابل توجهی در کنار زدن لیبرال ها،مجاهدین،ماکسیست ها و ملی گراها داشته است و به استقرار جمهوری اسلامی کمک شایانی نموده است.حزب جمهوری سرانجام با پیشنهاد آیت الله خامنه ای و آیت الله هاشمی رفسنجانی و موافقت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه منحل اعلام شد.

16-طیفی از روحانیون عضو جمهوری به جامعه روحانیت مبارز پیوستند و در آن روزها،جامعه روحانیت مبارز اداره کشور را بر عهده داشت و هاشمی رفسنجانی،آیت الله خامنه ای در دوران ریاست جمهوری عضو این تشکل بودند و آیت الله یزدی که ریاست قوه قضائیه را بر عهده داشت عضو این تشکل بود.

17-جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز یک جریان راست گراست.پیش از انقلاب نقش قابل توجهی را در تدوین و چاپ نامه ها و سخنان امام ایفا نمود.بسیاری از اعضای جامعه مدرسین به دلیل فعالیت های افشاگرانه علیه شاه دستگیر شدند.نقش تبلیغی جامعه مدرسین در ترقیب مردم به پیروی از امام نقشی بی بدیل است.جامعه مدرسین پس از انقلاب نقش قابل توجهی را در تدوین کتب و باز نشر و اصلاح کتب دانشگاهی و حوزوی ایفا نمود.برخی چهره های جامعه مدرسین،جوادی عاملی،آذری قمی و یوسف صانعی هستند.

18-حزب موتلفه اسلامی را باید حزبی متشکل از بازاریان و بازرگانان و اقشار مختلف جامعه دانست که تا پیش از انقلاب از حامیان کاشانی بودند و بعد ها به نهضت امام پیوستند.نقش مبارزاتی این حزب در دوران سلطنت بی بدیل است.حزب موتلفه اسلامی با سابقه ترین حزب در ایران است که در بسیاری از شهرها و شهرستان ها دفتر رسمی دارد و خط مشی اصولگرایی را دنبال میکند.نویسنده آنها را بازماندگان راست سنتی میداند.

19-جمعیت ایثارگران نیز تشکلی دیگر با مشی اصولگرایی است که در کشاکش های حزبی دهه هفتاد،پا به صحنه گذاشت و اعلام موجودیت نمود.ابتدا شعار این گروه نه چپ نه راست بود اما بعدها رسما مشی اصولگرایی را دنبال کرد.

20-جریان چپ بر پایه عقاید مذهبی شکل گرفت و با تجمیع با لیبرال ها و کمونیست ها شکل تازه ای گرفت اما پس از انقلاب و فروپاشی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به نیروهای انقلاب پیوست.این جریان مخالف بازار آزاد است و بر تمرکز گرایی تکیه دارد.عدالت گرایی در میان شعارها و آرمان های این حزب از جایگاه مهمی برخوردار است.چپ سنتی غرب ستیزی و صدور آرمان های انقلاب را سر لوحه امور میداند.مخالف رابطه با امریکاست.مخالف خصوصی سازی گسترده تولید است.جناح چپ معتقد به تهاجم فرهنگی است اما جریان های داخلی را عامل این امر میداند.چپ سنتی در انزوا قرار گرفت و به فعالیت های نظری و رسانه ای پرداخت.برخی اعضای آن نیز به چپ مدرن پیوستند.

21-چپ مدرن با ریزش چپ سنتی بر پایه تجدد شکل گرفت و بعدها بر خصوصی سازی بیشتر نسبت به چپ سنتی ها روی آورد و سیاست خارجی خد را بر مبنای تنش زدایی قرار داد.

22-جریان چپ مدرن،مشروعیت ولی فقیه را از قانون اساسی میداند و مخالف اختیارات فراقانونی رهبری است.این جریان به نقد تمدن غرب معتقد است نه نفی آن و مشکل جامعه را عوام زدگی میداند نه غرب زدگی.

23-حزب کارگزاران سازندگی اولین حزبی است که در اثر ریزش چپ سنتی ها تشکیل شد.

24-افول سازمان مجاهدین خلق و برداشته شدن این سایه رهبری بر احزاب چپ گرا موجب شد احزاب این دسته که تنها وجه اشتراکشان حذف جریان موسوم به راست یا به قول آنان محافظه کار بود به دور هم جمع شوند و جریان دوم خرداد را تاسیس کنند.جریان دوم خرداد شامل چهار حزب است.چپ سنتی یا مجمع روحانیون،اصلاح طلبان یا مشارکت،چپ مدرن یا کارگزاران،ملی مذهبی.

25-اقدامات رادیکالی عمده در دهه هفتاد موسوم به استعفا،حاکمیت دوگانه،تحصن،رفراندوم و.. توسط احزاب دوم خرداد شکل گرفت.تخطی اصلاح طلبان از مشی حزبی خود و تلاش برای پیاده سازی اصلاحات سکولار موجب شکست این جریان شد.فقدان مانیفست و ضعف های نهادی اصلاح طلبان موجب شد متفکران این قشر خلاهای فکری و فرهنگی خود را با مراجعه به کتب لیبرال ها پرکنند و این بزرگترین عامل در ضربه زدن به این این حزب شمرده میشود.

26-سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی از باسابقه ترین احزاب جریان چپ گراست که با اتحاد هفت حزب اعلام موجودیت کرد که این هفت حزب عبارت اند از:منصورون،فلق،امت واحده،توحیدی بدر،توحیدی صف،فلاح،موحدین.این گروه با انتصاب راستی کاشانی نماینده امام دچار اختلاف شد و پیوستن بسیاری از اعضای آن به امور نظامی و جنگ و جبهه و سپاه موجب شد این گروه در افول قرار گیرد.راستی کاشانی استعفا داد و به پیشنهاد او،امام خمینی با درخواست انحلال حزب موافقت کرد.این جریان در سال هفتاد توانست از وزارت کشور مجوز تاسیس دوباره بگیرد و به منتقد سرسخت هاشمی رفسنجانی تبدیل شود.این جریان در طول یک دهه کاملا تغییر جهت داد و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم این جریان را کاملا فاقد مشروعیت دینی اعلام کرد.

27-مجمع روحانیون از دل جامعه روحانیت مبارز بیرون آمد و به سرعت قدرت یافت و مجلس را در اختیار گرفت اما با وفات امام این جریان به قدری افول کرد که در انتخابات مجلس چهارم هیچ کدام از اعضای مجمع وارد مجلس نشدند.

28-مجمع روحانیون با پیروزی محمد خاتمی در انتخابات با رویکرد های سیاسی و مذهبی متفاوت تر از قبل به صحنه بازگشت و مجلس را در اختیار گرفت و پس از آن با خروج مهدی کروبی از مجمع و تاسیس جزب اعتماد ملی دچار یک انشعاب دیگر شد.

29-دفتر تحکیم وحدت سابقه ای از پیش از انقلاب دارد و جمعی از دانشجویان و اساتید و اصناف آن را تشکیل میدهند که بیشتر اعضای آن چریک های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق بودند که پس از جنگ به رویکردهای انتقادی و ریویزیونیستی روی آوردند.پس از پیروزی سید محمد خاتمی،افراط گرایی این گروه و رویکرد سکولار متفکران آنها تیر خلاصی بر پیکره این حزب پر سابقه شناخته میشود.پس از حادثه تسخیر لانه جاسوسی گروه های دانشجویی نظیر دانشجویان پیرو خط امام و دانشجویان مسلمان و بعدها بسیج دانشجویی به هم نزدیک شدند و تحکیم وحدت قوت گرفت.اواسط ریاست جمهوری خاتمی،این گروه به دو طیف علامه یا اصلاح طلبان و طیف شیراز یا اصولگرایات تقسیم شدند و این گروه عملا از هم پاشید.فعالیت این گروه از سال88 به بعد عملا تعطیل شد.دفتر تجکیم وحدت نقش قابل توجهی را در دامن زدن به فاجعه 18 تیر ایفا نمود.

30-کارگزاران سازندگی یکی دیگر از احزاب با رویکرد چپ گراست اما این گروه در موقعی خود را راست مدرن میداند که در آستانه مجلس پنجم به دنبال کاهش قدرت چپ ها و به جهت مقابله با راست گرایان اعلام موجودیت کرد.هرچند اکثریت کرسی های مجلس پنجم به جامعه روحانیت مبارز تعلق گرفت.این طیف معتقد به تشنج زدایی،نوگرایی دینی،طرفدار رابطه با امریکا و در یک کلام دیدگاه های خاص افرادی نظیر عطاءالله مهاجرانی است.از جمله این که این جزب رسما خواهان تغییر قانون اساسی است.

31-حزب مشارکت را باید قشری از جداشدگان از دانشجویان پیرو خط امام دانست.هرچند رهبران اصلی دانشجویان پیرو خط امام نظیر موسوی خوئینیها همگی از چپ سنتی ها و اعضای مجمع روحانیون هستند.از این رو مشارکت را باید فرزند مجمع روحانیون و دانشجویان پیرو خط امام دانست.حزب مشارکت را باید یک حزب دولت ساخته ای دانست که هم زمان با افول دولت اصلاحات روند ضعف آن آغاز شد و به مرور رو به انحلال نهاد.مشارکت حزبی نوگرا و شخص محور است.حزب مشارکت و دوم خرداد از احزابی بودند که یک تاریخ مصرف به خصوصی داشتند و به دنبال کسب اکثریت قاطع شوراها و انجام اقدامات قدرت طلبانه،موجب سلب اعتماد مردم شدند و سرانجام زمینه شکست خود را در دوره های بعد فراهم آوردند.ایدئولوژی مشارکت ایدئولوژی سروش و گنجی است.رفتار آنها رفتاری رادیکالی چپ است.به دنبال امپراطری مطبوعات در زمینه سیاست و فرهنگ هستند و در تلاش اند تا دین داری نو را ترویج کنند که بعضا با مفاهیم سکولار گونه گره خورده است.عدم در نظر گرفتن ملت در تحلیل های سیاسی یکی دیگر از نقاط ضعف آنان است.حزب مشارکت که روش های تبلیغاتی خود را بر مبنای روش ها و شیوه های رایج در اروپا بنیان گذاشته بود صرف نظر از شناخت ویژگی های درونی جامعه ایران و عدم توجه به اختلافات و تفاوت ای بسیار جامعه مسلمان ایران و جامعه اروپا اقدام به تحلیل هایی مینمود که هیچ کدام محقق نشدند.

32-مجمع محققین یک حزب اصلاح طلب از حوزه علمیه قم است که یکی از احزاب هجده کانه دوم خرداد است.طرح شورایی شدن مرجعیت،انتقاد به اصولگرایان و اعتقاد به محدود بودن اختیارات ولایت فقیه از جمله مولفه های فکری مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم است.

32-پس از انتخابات نهم ریاست جمهوری،مهدی کروبی که پیش از آن از اصلاح طلبان جدا شده بود اما همچنان گرایش اصلاح طلبی داشت،در شرایطی که مورد حمایت اصلاح طلبان واقع نشد توانست رای چشمگیری را کسب کند و این اعتماد به نفس برای انتخابات آینده را بدست آوردن.او حزب اعتماد ملی را راه اندازی کرد و نوک پیکان ستیر و انتقاد را به سمت اصلاح طلبان گرفت و به آنها گفت که آنها باید ابتدا به خودشان انتقاد کنند.

33-مدرسه حقانی:مدرسه ای با نظام جدید که پیش از انقلاب طراحی شد و به واسطه طرح شهید بهشتی و شهید قدوسی توانست شاگردان مفیدی را برای کشور تربیت کند.این گروه اکنون از جمله گروه های انقلابی حامی نظام است.

34-محمد تقی مصباح یزدی استاد دانشگاه و حوزه در رشته فلسفه است و پیش از انقلاب با انجام فعالیت های مطبوعاتی نقش قابل توجهی در پیروزی انقلاب ایفا نموده است.مصباح یزدی طرفدار مبارزه فرهنگی است و از جمله اصولگرایان عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بوده است.مصباح یزدی پس از پیروزی جریان دوم خرداد علیه جریان مطبوعاتی سکولاریستی به مبارزه برخاست و اقدام به فعالیت های تبلیغی و علمی و مطبوعاتی علیه جریان های سکولاریستی نمود.

35-جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی:جریانی که در مقابل خلا های سیاسی دهه هفتاد در کشور اعلام موجدیت کرد.این جریان بر این عقیده است که نقش ولایت فقیه باید بیشتر از قانون اساسی باشد.این جریان بر سیاست خارجی تهاجمی تکیه دارد.این جریان پس از انتخابات84پشت سر محمود احمدی نژاد قرار گرفت و از او حمایت کرد.

36-محسن رضایی:اصولگرا و یکی از موسسین حزب منصورون که با ائتلاف شش گروه دیگر سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی را تشکیل میدادند.محسن رضایی فرمانده سپاه بوده است.او اکنون همه شعارها و رویکردهای خود را بر تحقق سند چشم انداز بیست ساله قرار داده است.

37-نهضت آزادی را باید یک گروه اپوزوسیون دانست که اوج فعالیت های مفیدش تا پایان عمر مهدی بازرگان بود و پس از آن به اقدام تبلیغات ضدحکومتی پرداخت.نهضت آزادی در مقابل لایحه قصاص سکوت نمود و با مجلس خبرگان قانون اساسی به مخالفت برخواست و خواستار عدم دخالت روحانیون در سیاست بود.امام خمینی عدم صلاحیت این گروه برای فعالیت سیاسی را اعلام نمود.پس از بازرگان ابراهیم یزدی دبیرکل حزب شد.او در ریاست جمهوری 76 تایید صلاحیت نشد و انتخابات را تحریم کرد و پس از آن بسیاری از اعضای این حزب در قالب افراد ملی مذهبی وارد جریان دوم خرداد شدند و دست به اقدامات سکولاریستی زدند.

38-کاظم شریعت مداری روحانی خوش خدمت به شاه است و تنها مرجع تقلیدی است که رژیم شاه از آن حمایت میکرد و سعی میکرد مرجعیت او را در مقابل مرجعیت امام خمینی مطرح کند.اعضای جبهه ملی از جمله کسانی بودند که سعی داشتند مرجعیت او را تبلیغ کنند.شریعتمداری همیشه مورد انتقاد علما بود.او پس از انقلاب خود را همراه با نهضت امام نشان داد اما همکاری او با قطب زاده برای طرح یک کودتا موجب شد علمای قم عدم صلاحیت وی برای مرجعیت را اعلام دارند و سرانجام او به در صدا و سیما اعلام کرد که از صحنه به کنار میرود و دیگر اقدامات سیاسی خودش را کنار میگذارد.او تا پایان عمر در انزوا به سر برد.

39-حسینعلی منتظری:مبارز پیش از انقلاب بود که پس از انقلاب توانست در مجلس خبرگان و... مسئولیت های قابل توجهی کسب کند و قائم مقام امام شود.او با لیبرال ها همراه شد و سرانجام موجب عدم اعتماد امام به خود شد و کنار رفت.عزل منتظری موجب شد او به اقدامات خرابکارانه در جهت حرمت شکنی قضایی،رواداری اتهام ها به نظام و نهاد های نظامی را صورت داد و از فرمان امام سرپیچی نمود.منتظری پس از وفات امام ارتباط گسترده ای با اپوزوسیون برقرار کرد.پیروزی خاتمی در انتخابات موجب شد منتظری در یک سخنرانی سعی در شوراندن خاتمی علیه رهبری را نماید و سرانجام با پاسخ منفی خاتمی روبرو شد.شورای امنیت ملی به ریاست خاتمی نیز حصر خانگی او را تصویب کرد.طاهری اصفهانی،کدیور و عبد الله نوری از مرتبطین با بیت منتظری بوند.

40:نویسند در پایان کتاب به بیان حال فعالان علوم انسانی و ایدئولوژی آنان میپردازد.نویسنده دین اندیشان را به سه گروه سنت گرایان،ناقدان سنت و تجدد و تجدد گرایان تقسیم میکند.سید حسین نصر یک سنت گرای دینی است که از نظریه ولایت فقیه سلطنت شیعی را برداشت کرده است و اصلا به دنبال مردم سالاری نبوده است.اساس کار او در سلطنت شیعی،سلطنت شیعی افراطی صفوی نیست بلکه سلطنت توام با پلورالیسم دینی است.

سید جواد طباطبایی یک ناقد سنت و تجدد است بن مایه فکری او بدین شرح است:لزوم خرد گرایی در دین.عدم برتری عقل بر دین،مخالفت با مردم سالاری دینی،پذیرش بخشی از سنت و حرکت به تجدد.

مصطفی ملکیان:گرچه عقاید او بیشتر به عقاید سروش نزدیک است با این حال به دلیل پذیرش بخشی از سنت توسط مصطفی ملکیان،نویسنده کتاب اصرار دارد او را یک منتقد سنت و مدرنیته بداند.ملکیان نیز همچون طباطبایی بر این عقیده است باید بخشی از سنت را برداشت تا کوله باری داشته باشیم و سپس به سمت مدرنیسم حرکت کنیم.او مخالف فلسفه اسلامی است و بر این باور است که چیزی به نام فلسفه اسلامی وجود ندارد.او میگوید در دنیای جدید یا باید دین را کنار گذاشت یا آن را تحت سلطه عقل در آورد چرا که در جهان مدرن عقل بر مسند حکومت نشسته است.

عبد الکریم سروش:نویسنده،سروش را تاثیر گذار ترین روشنفکر پس از انقلاب میداند او که در حلقه های بحث با چریک های فدایی خلق و مارکسیست ها مشهور شده بود حلقه کیان را بعنوان کانون نظریه پردازی خود دانست و اندیشه های لیبرال گونه را وارد علوم انسانی کرد.

محمد مجتهد شبستری:او بر این عقیده است که قرآن سخن پیامبر است و نه وحی.این در حالی است که سروش قرآن را سخن پیامبر میداند بلکه الهامات به ذات پیامبر را مایه اصلی قرآن معرفی میکند.شبستری بر این عقیده است که هیچ گونه الزامی به عمل به احکام دینی وجب یا مستحب وجود ندارد.او رویکرد سیاسی جهان امروز را به دموکراسی،دموکراسی دینی و دیکتاتوری تقسیم میکند.