روسیه در ایران چه میخواهد؟/بازخوانی علل و اهداف تمایل روسیه به ایران

رویکرد ناگهانی روسیه به تجارت با ایران که از دوماه پیش بصورت جدی آغاز شده با عزم این کشور برای تحویل اس300 فوق مدرن و به روز شده به ایران به اوج خود رسیده است.نزاع موجود میان روسیه و متحدین امریکا بر سر مسئله اوکراین که موجب تحریم مسکو شده است،این کشور را بیش از پیش به تلاش برای ایجاد مبادلات منطقه ای و تشکیل اعتلاف های اقتصادی شبیه بریکس واداشته است.از این رو،مسکو تلاش دارد با کشورهای پرجمعیت و بازیگران منطقه ای پیمان های اقتصادی و نظامی ببندد که به اعتقاد برخی،چنانچه تحریم هم پابرجا باشد روسیه تحریم ایران را دور خواهد زد.اما درمجموع دلیل اصلی تمایل روسیه به ایران را باید احتمال برداشته شدن تحریم ها در آینده عنوان نمود.روس ها که میدانند برداشته شدن تحریم خواه ناخواه سرمایه گزاری های خارجی در ایران را رو به فزونی خواهد برد در تلاش اند تا با رقبای اروپایی رقابت کنند.

فارق از تحلیل های ضد و نقیض صورت گرفته از سیاست های روسیه در قبال ایران،من بر این عقیده ام که تداوم تحریم ها برای روسیه منافعی به دنبال دارد که مقامات این کشور تلاش میکنند تا این منافع را از راهی دیگر یعنی تعامل با ایران هسته ای بدست آورند نه با ایران مورد تحریم چرا که به زودی بنا به توافق وین یا تحریم ها برداشته میشود یا دیوار تحریم فارق از خواست غرب شکسته خواهد شد و در این میان روسیه می ماند و بسیاری اهدافی که بدان دست نیافته است.این را در رفتار مسکو پای میز مذاکره هم میتوان دید.روسها که منافع خود را در تداوم تحریم ها میبینند و از طرفی هم نمیخواهند با اروپا هم صدا شوند و در یک جبهه قرار گیرند،تصمیم گرفتند که منفعلانه پای میز مذاکره حاضر شوند تا به نوعی همه چیز را به امریکا و متحدانش واگزار کرده باشند.

در پروژه ای با مشاهده رفتار روسیه و اظارات مقامات این کشور توانستم سه هدف اصلی روسیه از ورود به ایران را ارزیابی نمایم.

1-سایه افکندن تیرگی بر روابط روسیه و غرب به دنبال بحران اوکراین موجب گشته است توجه روسیه به خاورمیانه مخصوصا ایران،عراق و سوریه و پاکستان جلب شود و هماری های اقتصادی خود را در این نقطه حساس استراتژیک آغاز نماید.ایران نیز کشوری است که به جهت سالها تحریم و تهدید نظامی،امروز نیازمند کمکهای نظامی و اقتصادی روسیه است.

2-تحریم بین المللی علیه ایران به گونه ای است که شرکت های روسی قادر به تجارت با ایران نیستند و ایرانی ها هم بیشتر به کالاهای ارزان قیمت چینی بها میدهند تا محصولات روسی.گرفتن فرصت سرمایه گذاری در ایران از دست روسیه و دادن امتیاز تجارت به چینی ها امری است اقتصاد روسیه را در مقابل اقتصاد چین آسیب پذیر میکند و مسکو امیدوار است که بازگشایی روابط بتواند فرصت تجارت و سرمایه گزاری در ایران را از دست چینی ها خارج کند.

3-مسکو در یک دوره تاریخی طولانی از ابتدای انقلاب تا کنون حاضر نشده است همکاری جدی هسته ای با ایران داشته باشد به این دلیل که آنها بر این باورند که فزونی فعالیت های اتمی ایران قادر است در آینده دولتی را در این کشور بر سر کار بیاورد که از مشی پیشین تبعیت نکنند و اقدام به ساخت بمب اتم و تسلیحات آلوده به رادیواکتیو نمایند.همان تجربه ای که این کشور از برخورد غرب با کره شمالی در خاطه خود دارد.درواقع ترس روسیه از عملکرد احتمالی رهبران آینده ایران که در نتیجه فشار و تحریم و تهدید غرب شکل گرفته اند همین مسئله است که تهران به سمتی برود که تحریم استفاده نظامی از رادیواکتیو توسط رهبران این کشور برداشته شود.نگاه روسها به این مقوله نگاهی عمیق است و آنها سعی دارند آینده را به بدترین وضع ممکن برای خود ترسیم کنند و سیاست های احتمالی خود را در قبال آن به خوبی آرایش دهند.

نتیجه:مسکو از برداشته شدن تحریم ها علیه ایران منافعی بدست می آورد که اگر به درستی از آنها استفاده کند هم منطقه امن تری خواهد داشت و هم میتواند سیستم تجارتی خود را با ایران گشترده تر سازد.هدف از نگارش این متن بیان لزوم عدم انفعال ایران در مقابل این شریک اقتصادی بزرگ است.این مسئله روشن است که سرمایه گزاری روسیه در ایران قطعا به تولید داخلی ایران آسیب خواهد رساند مگر این که این سرمایه گزاری مدیریت شده باشد و به گونه ای نباشد که پس از ده سال چشم باز کنیم و ببینیم همانگونه که اقتصاد ما به اقتصاد پیش از تحریم باز گشته است،تولید ملی ما هم به همان سمت رفته و چیزی در دست نداریم.

شیوه پاسخگویی روسها به تهدیدات منطقه ای چگونه است؟/ارزیابی پروژه نظامی موسکو تسلیح قطب شمال

هم پیمانی ژاپن با امریکا طی دهه اخیر و جهت گیری های ضد روسی ژاپن در شرق آسیا موجب گردیده است که روسیه بیش از پیش ژاپن را خطری برای امنیت ملی خود بداند.اما مسئله از جایی آغاز میشود که همکاری های نظامی ژاپن و امریکا و مانورهای نظامی این دو کشور در آب های جنوب چین و شرق آسیا در رسانه های امریکایی و عربی بعنوان حربه جدید غرب ضد روسیه تبلیغ میگردد.چندی پیش طی یک گزارش العربیه مشاهده کردم که بسیاری از نشریات سیاسی امریکا چنین رویکردی را به خود گرفته بودند که طبعا نباید انفعال مسئولان روس را از این بابت انتظار داشت.

به دنبال این تحرکات منطقه ای ژاپن،هفته گذشته در چند وبسایت خبری به نقل از چندین نشریه امریکایی خبری منتشر شد مبنی بر تجهیز مناطق حساس قطب شمال در مقابل ژاپن که من پیش از این پیش بینی چنین تحرکی را از ناحیه روس ها کرده بودم.اصولا سیاست روسیه به گونه ای است سعی دارد مانورهای نظامی خود را در قالب مسابقات جهانی میان ارتش های دنیا مطرح کند و بر خلاف ایران و بسیاری از کشورهای خاورمیانه در مقابل تهدید،پروژه تجهیز را در دستور کار خود قرار دهد.این ر حالی است که ایران و بسیاری از کشورها مانور های نظامی را بعنوان پاسخگویی به تهدیدات دشمنان منطقه ای و فرامنطقه ای خود صورت میدهند.کما این که سیاست روس ها حتی در دوران جنگ امریکا و روسیه نیز به همین گونه بود.روس ها همیشه سعی در پاسخ دهی به تهدید های منطقه ای را داشته اند و در جنگ سرد هم در مقابل ناوهای جنگی امریکا،ناوشکن های خود را استقرار میدادند تا موضع تدافعی را به خود بگیرند که این نشان از فکر عمیق مسئولان روس در خصوص امنیت پایدار منطقه ای دارد.آنها به گونه ای رفتار میکنند که یک جنگ سرد تا 500سال هم دوام بیاورد اما به جنگ مسلحانه تبدیل نشود.این موضوعی است که امریکایی ها حتی حاضر به فکر کردن به آن هم نیستند و با توجه به خاطرات تلخ ایالات متحده از جنگ سرد،مسئولان امریکایی ترجیه میدهند پیش از آغاز جنگ سرد،جنگ مسلحانه را آغاز کنند.

از این رو استقرار سامانه موشکی تدافعی روسیه در منطقه قطب شمال را باید نوعی عملکرد طبیعی روسها در مقابل خطرات منطقه ای موجود دانست.سیاست های روسیه در قبال تهدید ها به گونه ای است که چندان جنبه رسانه ای پیدا نمیکند اما در جنبه عمل کارایی به مراتب بیشتر و بهتر از تجهیز دارد و آن صحنه دیپلماسی است که امروزه وارد فاز ژئوپولتیک فرامنطقه ای شده است.به این معنا که روسیه ترجیه میدهد با منافع امریکا در خاورمیانه جدال کند تا ژاپن و کره.حتی من فکر میکنم روس ها از تهدیدات منطقه ای اوکراین و مسائل مرتبت با شبه جزیره کریمه نیز به شدت رنج میبرند و در تلاش اند تا به گونه ای آبرومندانه پای خود را از اوکراین بیرون بکشند تا بیش از این به جنگ سرد با غرب نزدیک نگردند.

اغلب سامانه های دفاعی روسیه که در قطب شمال بکار گرفته شده اند جنبه تدافعی دارند و این تصور که روسیه بتواند علیه مواضع امریکا دست به اقدامی بزند اساسا محال و غیر قابل باور است اما این طبیعی است که امریکا همان عنصری است که همواره قابلیت های خود را بنا به سیاست های تهاجمی تدوین ساخته و قادر است پای خود را در جنگ های منطقه ای و فرامنطقه ای و حتی جنگ اتمی بازکند.این در حالی است که بارها در گزارشات کارشناسی به این جمله برخورده ام که اگر جنگی اتمی میان روسیه و امریکا رخ دهد،این روسیه است که کمترین خصارت را به خود میبیند هرچند این نظریه به طور دقیق قابل دفاع نیست اما دلایل آن را باید در دو عنوان خلاصه نمود.

1-تسلیحات تدافعی روسیه به گونه ای است که سعی کرده است سراسر مرز های این کشور را از خطر تهاجم موشکی در امان نگاه دارد.به اعتراف برخی کارشناسان تجهیزات دفاعی روسیه و سامانه های راداری این کشور حتی از سامانه های راداری امریکا هم بی عیب و نقص تر است.

2-روس ها تلاش کرده اند که همواره وسعت زیاد کشورشان را به فال نیک بگیرند و علیرغم سختی های فراوان در تامین امنیت مرزهای گسترده روسیه،زیرساخت های هسته ای،صنعتی و نظامی خود را در مناطق مختلفی پراکنده سازند.

نتیجه:بنا به گزارشات زمین شناسی یخ های منطقه قطب شمال روز به روز در حال ذوب شده هستند و قابلیت های ژئوپولتیک منطقه روز به روز افزایش خواهد یافت.از این رو روسیه را باید پیشگام کشورهای هم مرز در قطب،در نظامی کردن این منطقه دانست.چرا که هر کسی میداند رقابت های منطقه ای امریکا و روسیه در آینده،به سرمایه گزاری های گسترده در قطب شمال مشروط خواهد بود.بنابراین باید در نظر داشت که اکنون زمانی است امریکا باید قدرتنمایی خود را در ایالت آلاسکا ضد مواضع دفاعی روسیه آغاز کند و به دنبال وقایع پیش رو ارزش ژئوپولتیک آلاسکا نیز افزایش چشم گیری خواهد داشت.

آیا تحریم تسلیحاتی مندرج در قطعنامه 1929برداشته خواهد شد؟

در پاراگراف 8 قطعنامه 1929 شورای امنیت آمده است:

«شورای امنیت تصمیم می‌گیرد که همه کشورها می‌باید مانع از تأمین و فروش مستقیم و غیرمستقیم هرگونه تانک‌های جنگی، ماشین‌های جنگی زرهی،‌ سیستم‌های دارای کالیبر سنگین، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی،‌ ناوها، موشک‌ها یا سیستم‌های موشکی که در زمره سلاح‌های متعارف [غیرهسته‌ای] ثبت شده در سازمان ملل هستند، تجهیزات مرتبط با آنها از قبیل قطعات یدکی و اقلامی که توسط شورای امنیت یا کمیته‌ پیگیری کننده قطعنامه 1737 (2006) [موسوم به «کمیته»] مشخص شده‌اند، از خاک این کشورها یا توسط اتباع و شخصیت‌هایی تحت حاکمیت قضایی این کشورها یا تحت کشتی‌ها یا هواپیماهای زیر لوای این کشورها حتی اگر در خاک این کشورها آغاز شده یا نشده باشد، به ایران شوند. شورای امنیت همچنین تصمیم می‌گیرد که همه کشورها می‌بایست مانع از تأمین آموزش‌های فنی، منابع و خدمات مالی، رهنمود یا دیگر خدمات و کمک‌هایی که مرتبط با تأمین، فروش، انتقال و تهیه، ساخت، نگهداری و استفاده از چنین تسلیحات و مواد مرتبط با آنها به ایران از طریق اتباع خود یا از طریق خاک خود شوند؛ شورای امنیت در این راستا از همه کشورها می‌خواهد تا هوشیاری و محدودیت‌ها بر تأمین، فروش، انتقال، تهیه، ساخت و استفاده از همه تسلیحات فوق‌الذکر و مواد مرتبط با آنها را به اجرا درآورند»

تحلیل:
امریکایی ها که از سال 1381 تحریم های شدید تسلیحاتی و مخصوصا موشکی را بر علیه کشورمان وضع کرده اند،در تلاش اند تا آن را در آینده نیز پابرجا نگاه دارند.سخنان قاطعانه رهبر معظم انقلاب و تعیین خطوط قرمز نهایی،به منزله آخرین چراغ سبز ایران به غرب است و به این معناست که غرب باید بین تنش و گفت و گو یکی را انتخاب کند.از این رو فاقد اعتبار بودن فرمول پیچیده امریکایی ها برای برداشتن تحریم ها نیم مذاکره کننده هسته ای را بر آن داشت تا لغو کلیه تحریم ها را در دستر کار خود قرار دهند.
هرچند تحریم تسلیحاتی ایران نوعی از تحریم است که با عزم روسیه و چین برای تعامل با ایران دیر یا زود فرو خواهد ریخت و وجود آن تنها تشریفاتی خواهد شد اما ذکر چنین بندی در توافقنامه احتمالی ضروری خواهد بود.
چندی پیش مقام معطم رهبری در سخنان خود فرمول پیچیده امریکایی ها برای تحریم ها را فاقد اعتبار برای ایران دانستند و لغو همه تحریم ها یکی از شروط ایران بیان داشتند.
راهکار اصلی این مسئله است که چنانچه تحریم های نظامی علیه کشورمان باقی بماند تنها و تنها باید تحت مجوعه تحریم های شورای امنیت قرار گیرد و دولت امریکا و کنگره صلاحیت برقراری تحریم تسلیحاتی ایران را نخواهند داشت.
احتمال قوی:احتمال قوی بر آن است که تحریم تسلیحاتی ایران تا حدودی تعدیل خواهد شد و بطور کامل برداشته نخواهد شد یا این که برداشتن این حصر در چند مرحله ای تدوین شود.
احتمال ضعیف::احتمال ضعیف بر آن است که 5+1 رای به برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران داشته باشند.البته لازم به ذکر است که چنانچه این حصر گشوده شود قطعا فشارهای لابی صهیونیستی بر غرب نخواهد گذاشت که نیروهای نظامی ایران با تسلیحات امریکایی یا انگلیسی تجهیز گردند و در این صورت منبع اصلی مبادلات نظامی ما،با روسیه و چین خواهند بود.اما نکته حائز اهمیت این جاست که روسیه پیش از این اعلام نموده که حاضر است با ایران تعامل نظامی داشته باشد.سفر امروز حسن روحانی به روسیه در این شرایط حساس مذاکرات،خود مفهومی آشکار برای تلاش طرفین برای حل و فصل مناقشه چندین و چند ساله را میرساند.
اما اگر بخواهیم از نظر دیپلماتیک تعلقات روسیه به برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران را برسی نماییم باید بگوییم روسیه هیچگاه نمیتواند قلبا راضی به برداشته شدن این نوع از تحریم ها شود چرا که با برداشته شدن تحریم نظامی،بازار تسلیحات برای ایران گرم شده و توان چانه زنی ایران در مقابل دریافت سلاح از روسیه بالا خواهد رفت و این جریان، بازار انحصاری موجود را برای روس ها به بازار رقابتی تبدیل خواهد نمود.از این رو روسیه ترجیه میدهد برخلاف تحریم نظامی عمل کند و با ایران رابطه تسلیحاتی برقرار نماید اما تحریم های نظامی علیه ایران همچنان به قوت خود باقی بماند.
باید پذیرفت که روسیه نمیتواند این دیدگاه را آشکارا بیان کند و آن را در پوشش تعامل با 5+1 نگاه میدارد اما امریکایی ها بر این عقیده اند که تحریم تسلیحاتی ایران از نوع تحریم های هسته ای نیست و باید در قطعنامه احتمالی و جدید شورای امنیت تکرار گردد.
گرچه رفع تحریم های نظامی از خط قرمزهای تیم مذاکره کننده ایران نیست اما مذاکره کنندگان ایرانی التزام دارند تا حتما لغو این تحریم در بیانیه پایانی و هم در متن توافق نامه ذکر گردد و اثری از آن در قطعامه جدید شورای امنیت نباشد یا حد اقل تعدیل شده باشد.
به گفته برخی منابع رسمی و غیر رسمی در این ساعات اساسی ترین مسئله مورد اختلاف تحریم های تسلیحاتی است این در حالی است که عباس عراقچی این مسئله را حل شده خوانده است.به هرحال باید منتظر ماند و تحولات ساعات آینده را رصد نمود تا بتوان با سندیت بیشتری در این خصوص صحبت کرد.