پاسخ به سوال پیرامون قطعنامه2231 شورای امنیت

1-قطعنامه2231چه نقشی در توافق احتمالی و آینده روابط خواهد داشت؟

قطعنامه 2231 به دنبال برجام تدوین شد و همانگونه که در برجام پیشبینی شده بود،شورای امنیت رویکرد جدیدی در قبال ایران اتخاذ نمود.درواقع اولین تاثیر این قطعنامه تضمین آینده روابط ایران و مجامع بین المللی مخصوصا آینده نگری در خصوص سرنوشت پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

ویژگی دیگری که باید آن را عنوان کنم،در اصل ماهیت این پیشنویس نهفته است.قطعنامه جدید سازمان ملل طرحی است که به نوعی باید تکلیف قطعنامه های پیشین سازمان ملل علیه ایران را معین سازد.این قطعنامه نیز که به نوعی تجمیع شده پیشنویس های قبلی است توانست قطعنامه های پیشین را از اعتبار بیندازد و ماهیت آنها را کمی معتدل تر کند.

2-از آنجا که ماهیت قطعنامه سازمان ملل،قطعنامه ای علیه ایران است پس اجازه دهید ابتدا نیمه خالی لیوان را بطور کلی بشناسیم.خیلی خلاصه بگویید کدام بندها را بند ضعیف قطعنامه میدانید؟

بند 12این متن را باید بند نگران کننده ای دانست که سوالاتی را برای کارشناسان علوم سیاسی در داخل کشور ایجاد نموده است و لازم است که وزارت امور خارجه خود در خصوص این بند توضیحاتی را ارائه نماید.

بند دیگری که موجب شده است حیثیت کشور دچار خدشه شود،بند 21 است بنا به این بند،شورای امنیت بیان میدارد که رفتار با ایران برای هیچ کشور دیگری رویه نشده است و کشورهای دیگر بدانند که ایران استثنا بوده و چنین رفتار سخت گیرانه ای با هیچ دولت دیگری نخواهد شد.به نوعی این بند ایران را متهم قرار میدهد و به سایر کشورها دلگرمی میدهد که این رفتار شورای امنیت با ایران با سایر کشورها انجام نخواهد گرفت که من فکر میکنم ضد ایرانی ترین بند این پیشنویس همین بند 21 بوده باشد.

بخش دیگری که اجرای آن در کشور استقلال ملی را با یک چالش جدی مواجه خواهد نمود،بازرسی از کلیه محموله هایی است که از ایران خارج میشوند یا به ایران صادر میشوند.کلیه این اقدام با جزئیاد باید ثبت گردد تا در آینده ایران بتواند اعتماد شورای امنیت را جلب کرده و زمینه تدوین پیشنویس جدید را شورا فراهم نماید.این روند شامل کلیه کشورهای عضو سازمان ملل میشود یعنی هرکدام از کشورهای عضو سازمان ملل میتوانند درخواست بازرسی از گمرک ایران را بیان دارند و ایران باید با این درخواست ها موافقت نماید.البته لازم به ذکر است که برخی از مواردی که در قطعنامه بعنوان ابزار با کاربرد دو گانه از آن یاد میکند مواردی است که فراتر از پروتکل الحاقی میرود من من فکر میکنم چون این قطعنامه به دنبال برجام آمده است طبعا ما قطعنامه را نیز پذیرفته ایم اما روند قانونی خدشه ای بر نقض قطعنامه توصط ایران وارد نمی آورد و بسیاری از این قطعنامه ها،چه قطعنامه پیشین و چه قطعنامه فعلی در یک راستا نگارش شده اند با این تفاوت که در قطعنامه های پیشین لحن شدید تری علیه ایران بکار برده میشد اما در قطعنامه فعلی،نگارش به صورتی است که برای هر دو طرف مثبت و خوش آیند باشد.از این رو باید بگویم قطعنامه موجود نقاط قوتی را نیز داراست که البته بیان داشتن آن به صورت 100درصد و قطعی امکان پذیر نیست چرا که به نظر میرسد هدف اصلی از تدوین پیشنویس اجرایی ساختن آن توسط ایران نبوده است بلکه راهی است در جهت ترمیم شکاف های موجود ناشی از برجام و توافق جامع هسته ای.

3-به نظر شما ایران از فصل 7 خارج شده است؟

این که ما تحت فصل 7 بوده باشیم یا نبوده باشیم مسئله ای قطعی نیست.من بند های تهدید آمیز دو قطعنامه پیشین شورای امنیت را مشاهده کردم اما چیزی از آن برداشت نکردم که نشان دهد ما تحت فصل 7 بوده باشیم.برخی نیز با مطالعه این بندها این برداشت را داشته اند که ایران تحت فصل7 بوده است.چنانچه ایران را کشوری تحت فضل 7 منشور ملل متحد بدانیم باید بگویم خروج ایران از این فصل منشور ملل نکته ای مثبت و اقدامی روبه جلو در جهت خارج ساختن پرونده هسته ای از دست شورای امنیت خواهد بود.هرچند اظهارات کسانی که ایران را تحت فصل 7 میدانند برایم قانع کننده نیست اما به نظر میرسد شورای امنیت این قطعنامه ها را در شرایط فشار تدوین نموده است و از این رو سعی کرده است که از طرفی به فشار غرب پاسخ مثبت دهد و از طرف دیگر جهان را از خطر جنگ بر حزر دارد.بنابر این قطعنامه های پیشین شورای امنیت را نمیتوان به طور کامل فصل هفتمی دانست.بنابراین باید بگویم اصلا بعید میدانم که ایران تحت فصل 7 بوده باشد اما چنانچه ایران فصل هفتمی هم باشد این بند در قطعنامه2231وجود ندارد و هیچ گونه تهدید نظامی از جانب شورای امنیت برای ایران وجود ندارد.

4-آیا این باور وزارت امور خارجه را پذیرفته اید که موشک های ما هیچکدام برای حمل کلاهک اتمی حمل نشده اند پس مورد محدودیت قرار نخواهند گرفت؟

قطعنامه پیرو برجام میگوید ایران باید تسلیحاتی که به منظور حمل کلاهک هسته ای قرار میگیرند با محدودیت هایی روبرو گردد.وزارت امور خارجه بر این باور است که هیچ کدام از موشک های ما با هدف حمل سلاح هسته ای طراحی نشده است.باتوجه به رویکرد متفاوت این قطعنامه نسبت به قطعنامه های لغو شده پیشین در این بند از پیشنویس قابل مشاهده است و به نظر میرسد متن پیشنویس قطعنامه به گونه ای تنظیم شده است که هر دو طرف را راضی نگاه دارد.باید این نکته را نیز در نظر داشت که قطعنامه برای دولت ها الزام آور نیست.

من فکر میکنم این که بگوییم چون هیچ کدام از موشک های بالستیک ما با هدف حمل کلاهک هسته ای ساخته نشده اند پس مورد محدودیت قرار نمیگیرند تعبیر غلطی است.چرا که شورای امنیت یا هر کس دیگه به این فکر نمیکند که موشک های ما به چه منظور ساخته شده اند یا به چه منظور ساخته نشده اند بلکه مهم این است که بسیاری از موشک های بالستیک ارتش و سپاه قابلیت حمل کلاهک هسته ای را داراست.آنها نمیخواهند به نیست ما در ساخت و طراحی موشک های بالستیک نمره بدهند آنها بنا را بر این قابلیت ها میگذارند و قطعنامه میدهند که ایران باید فلان کند.لکن اساس این حرف وزارت امور خارجه از نظر دیپلماتیک درست نیست و من مطمئن هستم این را هم آقای عراقچی میداند و هم آقای ظریف.این را نیز به قطع میگویم که هیچ کدام از این عزیزان راضی به اجرایی سازی این طرح در کشور نخواهند بود و این را عملی نخواهند کرد.

5-برخی بر این عقیده اند که قطعنامه های پیشین به یک قطعنامه تبدیل شده است و غییر خاصر صورت نگرفته است.نظر شما چیست؟

البته که تغییر خاصی در این قطعنامه نسبت به قطعنامه های پیشین وجود ندارد.اما حسن این اقدام شورای امنیت ایجاد یک مرجع واحد برای توسعه روابط است.به جای این که کشورها با چندین قطعنامه و چندین تفسیر روبرو باشند با یک قطعنامه مفصل با ذکر جزئیات روبرو هستند.از این نظر میتوانم بگویم که قطعنامه 2231 اقدامی مثبت در این راستا است.

6-با توجه به مسائلی که گفتید اگر مذاکرات به شکست می انجامید شورای امنیت نباید قطعنامه ای علیه ایران صادر میکرد.

نخیر اینگونه نیست.قطعنامه های متوالی سازمان ملل پیش از این توسط ایران به کاغذ پاره تعبیر شده بود و اعتبار و حیثیت خود را از دست داده بودند و عدم تمکین ایران از آنها باعث شده بودند که عملا در مقام بین الملل هم کسی به آنا توجه نکند و حتی متهم نمودن ایران به نقض قطعنامه و بی توجهی به آن هم دیگر مورد توجه هیچ کس نبود.مخصوصا با انتخابات 92 نیز این مسئله به کلی به فراموشی سپرده شد.پذیرش قطعنامه ها توسط ایران به معنای بی اعتباری امنیت ملی است.همانگونه که در علم سیاست میخوانیم مبنا و اساس یبایت خارجی،امنیت ملی است.بنابراین نمیتوانم اطمینان دهم که تغییر دولت چند درصد میتوانست موجب شود ایران قطعنامه ها را بپذیرد.از طرفی من فکر میکنم قطعنامه های شورای امنیت هرکدام اقدامی تلافی جویانه و به نوعی اقدامی در جهت لجبازی با ایران به سبب عدم تمکین به سایر پیشنویس ها بوده است.

7-آیا شما فکر میکنید قطعنامه جدید سازمان ملل قطعنامه های پیشین را از اعتبار خواهد انداخت؟

بله.علیرغم این که 5 یا 6 قطعنامه پیشین شورای امنیت علیه ایران هیچکدام قطعنامه قبل از خود را مردود اعلام نمیکردند ولی قطعنامه 2231 بطور رسمی قطعنامه های پیشین را از اعتبار می اندازد و مسیری تازه و نو را در مقابل خود باز میکند که با لحنی متین تر و پرهیز از لجبازی با ایران و اقدامات تلافی جویانه علیه تهران پا به عرصه دیپلماتیک مینهد.فکر میکنم این خود نکته مثبتی است که باید آن را در نظر داشته باشیم.

8-درخصوص اظهارات وندی شرمن در خصوص افزایش طول قطعنامه2231نظر خاصی دارید؟

من فکر میکنم این اظهارات شرمن نوعی جنگ رسانه ای است که با احتمال ضعیف از طرف امریکا دنبال میشود.امریکایی ها به خوبی میدانند که هر قطعنامه برای یک دوره پنج ساله معتبر خواهد بود.همچنان این احتمال قوی خواهد بود که روسیه و چین قطعنامه آینده را به وتو بکشانند.من فکر نمیکنم امریکا به تنهایی بتواند روسیه و چین را به تمدید این قطعنامه راضی کند.اما در هرصورت ممکن است اظهارات شرمن محقق شود که تحقق آن به مصلحت منافع ملی نخواهد بود.کما اینکه تحقق این قطعنامه و اجرای کامل 2231 را هم برای به صلاح کشور نمیدانم.

9-درخصوص نقش آژانس انرژی اتمی در نتیجه بخش بودن 2231 چه ارزیابی دارید؟

نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی در تحقق نتایج قطعنامه جدید شورای امنیت نقشی کلیدی است.باید توجه داشت هیچ قطعنامه علیه ایران بطور رسمی و قانونی لغو نخواهد شد.گرچه شورای امنیت سعی کرده است با نحوه نگارش متن پیشنویس اعتماد دو طرف را جلب نماید.اما حقیقت چیزی است که از زبان شورای امنیت گفته میشود.بنا به متن برجان 5 ایستگاه زمان بندی برای بازگشت شورای امنیت از مواضع پیشین خود در نظر گرفته شده است.زمانی تعلیق قطعنامه ها صورت خواهد پذیرفت که آژانس انرژی اتم  تمکین ایران به برجام را تایید نماید و چنانچه مثل گذشته بگوید که نمیتواند نسبت به برنامه هسته ای ایران به دنیا اطمینان بدهد همه چیز به جای اولش بازخواهد گشت.از این رو نقش داوری آژانس بسیار موثر و قابل تامل است.من فکر میکنم ما در بازی پا گذاشته ایم که نه تنها به بازیگران آن بی اعتماد هستیم بلکه  داور(آژانس انرژی اتمی) را نیز به رعایت بی طرفی و عدالت نپذیرفته ایم.

بنا به قطعنامه و متن برجام،پس از 10 سال تایید اقدامات ایران توسط آژانس وضعیت به حالت عادی بازخواهد گشت.اما من باید بگویم در این راه ده ساله با ایستگاه هایی روبرو هستیم که نمیتوانیم بگوییم به پایان میرسیم یا خیر.

10-بند 12 قطعنامه را چگونه میبینید؟

آنچه در بند 12 با آن مواجه هستیم ادعایی است که میتواند بدون سند باشد.اما در هر حال در شورای امنیت باید برسی گردد و رای گیری صورت گیرد.من فکر میکنم این که درصورت عدم رای گیری قبل از 30 روز تحریم ها بطور خودکار بازیگردد اصولا راه را بر هرگونه منطقی خواهد بست.اما این که این اتفاق بیفتد یا نه جای شک دارم.چرا که اقدامات ایران در طول 12 سال نشان داده است که در پیشبرد طرح های خود در جهت حفظ امنیت ملی جدی است هرگونه اقدام قاطع رهبر ایران میتواند امریکا و اروپا و مجامع بین المللی را برای همیشه پشیمان کند از این رو من فکر میکنم غربی ها با احتیاط عمل خواهند کرد و اقدامی را انجام نخواهند داد که ایران به روز اول بازگردد.بند 12 درصورتی میتواند مخاطره آمیز باشد که تند رو ها در امریکا بر سر کار بیایند و اقداماتی را صورت دهند که همچون سال 83 و 84 موجب برافروختن خشم ایران گردند و ایران میزی را ترک کند که هیچگاه به آن باز نخواهد گشت.بنابراین ،این بند راه را بر به شکست کشاندن مذاکرات باز گذاشته است.درواقع به یک اقدام غیر قانونی جامه ی قانون پوشانده است.فرض کنید کشور فرانسه ادعایی را علیه ایران مطرح کند.4کشور شورای امنیت امریکا انگلیس،روسیه و چین رای مثبت دهند و بازگشت قطعنامه را تایید کنند اما فرانسه که خودش آن ادعا را مطرح ساخته است،پیشنویس را وتو کند،همه چیز تمام میشود.

من بند 12 را بند اگزیت یا خروج مینامم.طبق این بند هر کسی میتواند هر زمانی که بخواهد با هر ادعایی بازی را بر هم بزند.حتی اگر ادعای آن مورد قبول واقع نگردد.

بگذارید کمی واضح تر بگویم.فرض کنید ایران تعهدات خود را بطور کامل انجام دهد.آژانس نیز راستی آزمایی ایران را تایید کند و زمانی که نوبت به 5 کشور میرسد در یکی از آنها فرانسه یا امریکا یا هر کشور دیگری فردی بر سر کار باشد که بخواهد به دروغ ادعایی را مطرح کند.به دلیل آن که کسی از او مدرکی نمیخواهد،همان کشور میتواند بطور خودکار مذاکره را بر هم بزند.نکته جالب نیز آنجاست که ایران حق رای در شورای امنیت را ندارد.

لذا باید موارد فوق را در نظر گرفت و احتمال داد که آخرین بند اجرایی قطعنامه پیرو برجام میتواند همین بند باشد.

11-به نظر شما مذاکره کنندگان هفت کشور چگونه میتوانستند این خلل را برطرف کنند؟

نکته ای که برای م جای تعجب دارد این است که اصلا چرا پس از مطرح نمودن ادعای یکی از چنج کشور اصلی شورای امنیت باید در خصوص باز گرداندن یا بازنگرداندن تحریم ها رای بدهند؟این به هیچ وجه منطقی نیست.بهتر بود این رای گیری در خصوص موافقت یا مخالفت با اعتراض کشور معترض صورت میپذیرفت تا کشور معترض حداقل مجبور باشد یک دلیل برای اعتراض خود ارائه دهد.اما اتفاقی که افتاده است بسیار مسخره و مضحک است که رای گیری در خصوص موضوعی صورت گیرد که اصولا ربطی به موضوع اصلی ندارد.

آیا تحریم تسلیحاتی مندرج در قطعنامه 1929برداشته خواهد شد؟

در پاراگراف 8 قطعنامه 1929 شورای امنیت آمده است:

«شورای امنیت تصمیم می‌گیرد که همه کشورها می‌باید مانع از تأمین و فروش مستقیم و غیرمستقیم هرگونه تانک‌های جنگی، ماشین‌های جنگی زرهی،‌ سیستم‌های دارای کالیبر سنگین، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی،‌ ناوها، موشک‌ها یا سیستم‌های موشکی که در زمره سلاح‌های متعارف [غیرهسته‌ای] ثبت شده در سازمان ملل هستند، تجهیزات مرتبط با آنها از قبیل قطعات یدکی و اقلامی که توسط شورای امنیت یا کمیته‌ پیگیری کننده قطعنامه 1737 (2006) [موسوم به «کمیته»] مشخص شده‌اند، از خاک این کشورها یا توسط اتباع و شخصیت‌هایی تحت حاکمیت قضایی این کشورها یا تحت کشتی‌ها یا هواپیماهای زیر لوای این کشورها حتی اگر در خاک این کشورها آغاز شده یا نشده باشد، به ایران شوند. شورای امنیت همچنین تصمیم می‌گیرد که همه کشورها می‌بایست مانع از تأمین آموزش‌های فنی، منابع و خدمات مالی، رهنمود یا دیگر خدمات و کمک‌هایی که مرتبط با تأمین، فروش، انتقال و تهیه، ساخت، نگهداری و استفاده از چنین تسلیحات و مواد مرتبط با آنها به ایران از طریق اتباع خود یا از طریق خاک خود شوند؛ شورای امنیت در این راستا از همه کشورها می‌خواهد تا هوشیاری و محدودیت‌ها بر تأمین، فروش، انتقال، تهیه، ساخت و استفاده از همه تسلیحات فوق‌الذکر و مواد مرتبط با آنها را به اجرا درآورند»

تحلیل:
امریکایی ها که از سال 1381 تحریم های شدید تسلیحاتی و مخصوصا موشکی را بر علیه کشورمان وضع کرده اند،در تلاش اند تا آن را در آینده نیز پابرجا نگاه دارند.سخنان قاطعانه رهبر معظم انقلاب و تعیین خطوط قرمز نهایی،به منزله آخرین چراغ سبز ایران به غرب است و به این معناست که غرب باید بین تنش و گفت و گو یکی را انتخاب کند.از این رو فاقد اعتبار بودن فرمول پیچیده امریکایی ها برای برداشتن تحریم ها نیم مذاکره کننده هسته ای را بر آن داشت تا لغو کلیه تحریم ها را در دستر کار خود قرار دهند.
هرچند تحریم تسلیحاتی ایران نوعی از تحریم است که با عزم روسیه و چین برای تعامل با ایران دیر یا زود فرو خواهد ریخت و وجود آن تنها تشریفاتی خواهد شد اما ذکر چنین بندی در توافقنامه احتمالی ضروری خواهد بود.
چندی پیش مقام معطم رهبری در سخنان خود فرمول پیچیده امریکایی ها برای تحریم ها را فاقد اعتبار برای ایران دانستند و لغو همه تحریم ها یکی از شروط ایران بیان داشتند.
راهکار اصلی این مسئله است که چنانچه تحریم های نظامی علیه کشورمان باقی بماند تنها و تنها باید تحت مجوعه تحریم های شورای امنیت قرار گیرد و دولت امریکا و کنگره صلاحیت برقراری تحریم تسلیحاتی ایران را نخواهند داشت.
احتمال قوی:احتمال قوی بر آن است که تحریم تسلیحاتی ایران تا حدودی تعدیل خواهد شد و بطور کامل برداشته نخواهد شد یا این که برداشتن این حصر در چند مرحله ای تدوین شود.
احتمال ضعیف::احتمال ضعیف بر آن است که 5+1 رای به برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران داشته باشند.البته لازم به ذکر است که چنانچه این حصر گشوده شود قطعا فشارهای لابی صهیونیستی بر غرب نخواهد گذاشت که نیروهای نظامی ایران با تسلیحات امریکایی یا انگلیسی تجهیز گردند و در این صورت منبع اصلی مبادلات نظامی ما،با روسیه و چین خواهند بود.اما نکته حائز اهمیت این جاست که روسیه پیش از این اعلام نموده که حاضر است با ایران تعامل نظامی داشته باشد.سفر امروز حسن روحانی به روسیه در این شرایط حساس مذاکرات،خود مفهومی آشکار برای تلاش طرفین برای حل و فصل مناقشه چندین و چند ساله را میرساند.
اما اگر بخواهیم از نظر دیپلماتیک تعلقات روسیه به برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران را برسی نماییم باید بگوییم روسیه هیچگاه نمیتواند قلبا راضی به برداشته شدن این نوع از تحریم ها شود چرا که با برداشته شدن تحریم نظامی،بازار تسلیحات برای ایران گرم شده و توان چانه زنی ایران در مقابل دریافت سلاح از روسیه بالا خواهد رفت و این جریان، بازار انحصاری موجود را برای روس ها به بازار رقابتی تبدیل خواهد نمود.از این رو روسیه ترجیه میدهد برخلاف تحریم نظامی عمل کند و با ایران رابطه تسلیحاتی برقرار نماید اما تحریم های نظامی علیه ایران همچنان به قوت خود باقی بماند.
باید پذیرفت که روسیه نمیتواند این دیدگاه را آشکارا بیان کند و آن را در پوشش تعامل با 5+1 نگاه میدارد اما امریکایی ها بر این عقیده اند که تحریم تسلیحاتی ایران از نوع تحریم های هسته ای نیست و باید در قطعنامه احتمالی و جدید شورای امنیت تکرار گردد.
گرچه رفع تحریم های نظامی از خط قرمزهای تیم مذاکره کننده ایران نیست اما مذاکره کنندگان ایرانی التزام دارند تا حتما لغو این تحریم در بیانیه پایانی و هم در متن توافق نامه ذکر گردد و اثری از آن در قطعامه جدید شورای امنیت نباشد یا حد اقل تعدیل شده باشد.
به گفته برخی منابع رسمی و غیر رسمی در این ساعات اساسی ترین مسئله مورد اختلاف تحریم های تسلیحاتی است این در حالی است که عباس عراقچی این مسئله را حل شده خوانده است.به هرحال باید منتظر ماند و تحولات ساعات آینده را رصد نمود تا بتوان با سندیت بیشتری در این خصوص صحبت کرد.